อาการท้องผูก

ลำไส้ และ ระบบขับถ่าย

อาการท้องผูก (constipation) หมายถึงการถ่ายอุจจาระไม่บ่อยหรือถ่ายอุจจาระยาก อุจจาระจะแข็งและแห้ง อาการอื่น ๆ ที่อาจมีรวมด้วยคือ อาการปวดท้อง ท้องขึ้น (bloating) และรู้สึกเหมือนกับว่ายังถ่ายไม่หมด

ความถี่การถ่ายอุจจาระ โดยปกติของผู้ใหญ่อยู่ระหว่าง 3 ครั้งต่อวัน จนถึง 3 ครั้งต่อสัปดาห์ ส่วนทารกบ่อยครั้งจะถ่าย 3-4 ครั้งต่อวัน และเด็กเล็ก ๆ ปกติจะถ่าย 2-3 ครั้งต่อวัน

ท้องผูกเป็นอาการแต่ไม่ใช่โรค อย่างไรก็ดี คนที่มีอาการอาจมีปัญหาอื่น ๆ เช่น

  • ต้องเบ่งถ่ายอุจจาระ
  • ถ่ายใช้เวลามาก
  • อุจจาระแข็ง
  • เจ็บเมื่อถ่ายเพราะเบ่ง
  • ปวดท้อง
  • ท้องขึ้น (bloating)
  • รู้สึกเหมือนถ่ายยังไม่หมด


สาเหตุ

อาหาร

ท้องผูกอาจมีเหตุจากอาหารที่มีใยอาหารน้อย การทานน้ำน้อย หรือการควบคุมอาหาร อาหารที่มีใยอาหารสูงจะช่วยลดเวลาการดำเนินผ่านลำไส้ใหญ่ และเพิ่มเนื้ออุจจาระโดยทำให้มันนิ่มไปด้วยพร้อม ๆ กัน ดังนั้น อาหารที่มีใยอาหารต่ำอาจนำไปสู่อาการท้องผูกปฐมภูมิ

ยา

ยาหลายอย่างมีผลข้างเคียงเป็นอาการท้องผูก รวมทั้ง โอปิออยด์, ยาขับปัสสาวะ, ยาแก้ซึมเศร้า, สารต้านฮิสตามีน, ยาแก้เกร็ง, ยากันชัก, ยาแก้ซึมเศร้าแบบ tricyclic, ยาปรับการเต้นหัวใจ (antiarrythmic), beta-adrenoceptor antagonists, ยาแก้ท้องร่วง, 5-HT3 receptor antagonist เช่น ondansetron, และยาลดกรดที่เป็นอะลูมิเนียม แคลเซียมแชนแนลบล็อกเกอร์บางชนิด เช่น nifedipine และ verapamil สามารถทำให้ท้องผูกมากเนื่องจากการเคลื่อนไหวเอง (motility) ที่ผิดปกติของลำไส้ใหญ่ที่ไส้ตรงและไส้คด (rectosigmoid colon) อาหารเสริมเช่นแคลเซียมและธาตุเหล็กก็มีผลข้างเคียงที่เป็นสาเหตุของท้องผูก

โรค

ปัญหาทางเมแทบอลิซึมและต่อมไร้ท่อที่อาจทำให้ท้องผูกรวมทั้งภาวะแคลเซียมสูงเกินในเลือด, ภาวะขาดฮอร์โมนไทรอยด์, ภาวะฮอร์โมนพาราไทรอยด์สูงเกินในเลือด (hyperparathyroidism), porphyria, โรคไตเรื้อรัง, pan-hypopituitarism, โรคเบาหวาน, และซิสติก ไฟโบรซิส

อาการท้องผูกยังพบในบุคคลที่มีโรคกล้ามเนื้อเจริญผิดเพี้ยน (muscular dystrophy) และ myotonic dystrophy รวมทั้ง celiac disease และโรคหนังแข็ง

อาการท้องผูกยังเกิดพร้อมกับปัญหาทางกายภาพ เพราะเมื่อเกิดความเสียหายกับเนื้อในลำไส้ใหญ่ อาจก่อให้เกิดปัญหาเช่น มะเร็งลำไส้ใหญ่, ลำไส้ตีบ, ไส้ตรงยื่นย้อย, ความเสียหายของหูรูดทวารหนัก

โรคที่ไขสันหลังและความผิดปกติทางประสาท เช่น โรคพาร์คินสัน และการทำหน้าที่ผิดปกติของฐานเชิงกราน (pelvic floor dysfunction) ก็สามารถทำให้ท้องผูกได้เหมือนกัน

เหตุทางจิต

การกลั้นอุจจาระไว้ก็เป็นเหตุที่สามัญของท้องผูก เหตุผลที่อั้นไว้ก็อาจจะเป็นเพราะกลัวเจ็บ ไม่อยากใช้ห้องน้ำสาธารณะ หรือขี้เกียจ ถ้าเด็กอั้นอุจจาระไว้ การให้กำลังใจ ให้น้ำดื่ม ให้ใยอาหาร และให้ยาระบาย อาจช่วยแก้ปัญหา การแก้ปัญหาตั้งแต่เนิ่นเป็นเรื่องสำคัญเพราะนี่อาจก่อแผลที่ทวารหนัก (anal fissure)

ความผิดปกติแต่กำเนิด

ความผิดปกติแต่กำเนิดอาจมีผลเป็นอาการท้องผูกในเด็ก  ชนิดที่พบบ่อยที่สุดก็คือ Hirschsprung’s disease (HD) ยังมีความผิดปกติทางโครงสร้างอื่น ๆ ที่ทำให้ท้องผูก รวมทั้งการย้ายที่ของทวารหนักมาทางด้านหน้า ทวารหนักไม่มีช่อง ลำไส้ตีบ และ small left colon syndrome

การป้องกัน

ท้องผูกป้องกันได้ง่ายกว่ารักษา เมื่อท้องผูกบรรเทาแล้ว การดูแลไม่ให้เกิดโรคอีกก็คือให้ออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ ทานน้ำให้เพียงพอ และทานอาหารมีใยอาหารสูง

การรักษา

ก.ในผู้ใหญ่และเด็กโต

  1. ดื่มน้ำและกินอาหารพวกผักผลไม้ให้มากๆ, งดชา, กาแฟ, ออกกำลังกายให้มากขึ้น, และถ่ายให้เป็นเวลา.
  2. ถ้าไม่หายให้กินยาถ่ายหรือใช้ ยาระบาย, หรือใช้ สมุนไพร, หรือใช้ ยาเหน็บ หรือ ยาสวน).
  3. ถ้ามีอาการปวดท้องรุนแรง หรืออาเจียนรุนแรงควรรีบไปหาหมอ.

ข. ในเด็กเล็ก

  1. ให้ดื่มน้ำมากๆ ดื่มน้ำส้มคั้น, น้ำมะขาม, หรือเปลี่ยนนมผงที่กิน.
  2. ถ้าไม่ได้ผล ใช้ ยาสวน, หรือใช้ แท่งกลีเซอรีน เหน็บก้น.

อาการท้องผูกจำเป็นต้องรีบรักษา ไม่เช่นนั้นจะมีผลรุนแรง ท้องผูกควรรักษาที่เหตุถ้ารู้ องค์การอนามัยสหราชอาณาจักรคือ NICE ได้แยกท้องผูกในผู้ใหญ่ออกเป็นสองหมวด คือ แบบเรื้อรังไม่ทราบสาเหตุ และที่เกิดจากยาฝิ่น

สำหรับท้องผูกเรื้อรังไม่ทราบสาเหตุ การรักษาหลักก็โดยดื่มน้ำเพิ่มและทานใยอาหารเพิ่ม ไม่ว่าจะโดยเปลี่ยนอาหารหรือทานอาหารเสริม การใช้ยาระบายเป็นปกติไม่แนะนำ เพราะอาจจะกลายเป็นต้องใช้ยาเพื่อจะถ่าย การสวนทวารสามารถใช้กระตุ้นการถ่าย การสวนทวารแบบใช้น้ำมาก อาจใช้เพื่อล้างอุจจาระจากลำไส้ใหญ่ให้มากที่สุดเท่าที่เป็นไปได้ อย่างไรก็ดี การสวนทวารแบบใช้น้ำน้อยปกติจะช่วยระบายอุจจาระในไส้ตรงเท่านั้น ไม่ได้กำจัดอุจจาระที่อยู่ในลำไส้

ใยอาหารเสริม

การเสริมด้วยอาหารที่มีใยอาหารแบบละลายได้เช่น ซิลเลียม (psyllium) โดยทั่วไปจัดเป็นการรักษาอันดับแรกสำหรับท้องผูกเรื้อรัง  อย่างไรก็ดี คนไข้ที่ท้องผูกเนื่องจากยาฝิ่นปกติจะไม่ได้ประโยชน์จากใยอาหารเสริม

ยาระบาย

แนะนำให้ใช้ยาระบาย แมกนีเซียมไฮดรอกไซด์ หรือโพลีเอทิลีนไกลคอล (polyethylene glycol) เป็นอันดับแรกเพราะราคาถูกและปลอดภัย ยาแบบกระตุ้น (stimulant) ควรใช้ต่อเมื่อยากลุ่มแรกไม่ได้ผล

ในท้องผูกเรื้อรัง โพลีเอทิลีนไกลคอลดูเหมือนจะได้ผลดีกว่าแล็กทูโลส ยาเพิ่มการบีบตัวของลำไส้ (prokinetic) อาจช่วยปรับการบีบตัว (motility) ของทางเดินอาหาร

ยังมียาใหม่ ๆ ที่ได้ผลดีสำหรับท้องผูกเรื้อรัง รวมทั้ง prucalopride และ lubiprostone ส่วนยาเพิ่มการบีบตัวของทางเดินอาหารส่วนบน คือ cisapride มีขายอย่างแพร่หลายในประเทศกำลังพัฒนา แต่ได้เลิกขายในประเทศตะวันตกโดยมากแล้ว เพราะไม่มีหลักฐานว่ามีประโยชน์แก่ท้องผูก และอาจสร้างปัญหาหัวใจเสียจังหวะและทำให้ถึงตายได้

การใช้แรงกายช่วย

ท้องผูกที่ดื้อต่อวิธีรักษาที่กล่าวมาแล้วอาจจะต้องใช้กายช่วย เช่น การเอาอุจจาระที่อัดแน่นออกด้วยมือ การออกกำลังกายสม่ำเสมอก็อาจช่วยทำให้ท้องผูกเรื้อรังดีขึ้นด้วย

การผ่าตัด

ในกรณีที่รักษาไม่หาย หัตถการบางอย่างอาจช่วยบรรเทาอาการ การกระตุ้นประสาทใต้กระเบนเหน็บ (sacral nerve stimulation) พบว่ามีประสิทธิผลในกรณีส่วนน้อยจำนวนหนึ่ง การตัดลำไส้ใหญ่ (colectomy) เปิดช่องระหว่างลำไส้เล็กส่วนปลายกับไส้ตรง (ileorectal anastomosis) จะทำกับแต่คนไข้ที่รู้ว่าอุจจาระผ่านลำไส้ใหญ่ไปได้ช้า และได้รักษาความผิดปกติในการถ่ายอุจจาระไปแล้ว

พยากรณ์โรค

ภาวะแทรกซ้อนที่อาจเกิดจากท้องผูกรวมทั้งโรคริดสีดวงทวาร แผลทวารหนัก (anal fissure) ไส้ตรงปลิ้น และอุจจาระอัดแน่น การเบ่งถ่ายอุจจาระอาจทำให้เป็นริดสีดวงทวารหนัก ในระยะหลัง ๆ ของอาการท้องผูก ท้องอาจจะป่อง แข็ง และกดเจ็บโดยกระจายไปทั่ว

กรณีที่รุนแรง (เช่น เมื่ออุจจาระอัดแน่น หรือเป็น “ท้องผูกแบบร้าย”) อาจมีอาการของการอุดตันในลำไส้ (เวียนศีรษะ อาเจียน ท้องกดเจ็บ) และอาการอุจจาระรด (encopresis) ที่อุจจาระนิ่มจะไหลอ้อมอุจจาระแข็งในลำไส้ใหญ่แล้วไหลออกจากทวารหนักแบบกลั้นไม่ได้

การระบาด

อาการท้องผูกเป็นความผิดปกติทางเดินอาหารเรื้อรังซึ่งพบบ่อยที่สุดในผู้ใหญ่ คือเกิดกับประชากร 2-20%  โดยเฉพาะท้องผูกที่ไม่มีสาเหตุ ซึ่งเกิดในหญิงมากกว่าชาย

เหตุผลที่เกิดในผู้สูงอายุมากกว่าเชื่อว่า เพราะมีปัญหาสุขภาพต่าง ๆ มากขึ้นเพราะสูงอายุและออกกำลังน้อยลง

  • ประชากร 12% ทั่วโลกรายงานว่ามีท้องผูก
  • ท้องผูกเรื้อรังทำให้เด็กต้องไปแผนกผู้ป่วยนอก (กุมารเวช) 3% ในแต่ละปี
  • ในสหรัฐ การพยาบาลรักษาอาการเกี่ยวกับท้องผูกมีค่าใช้จ่ายถึง 6,900 ล้านเหรียญสหรัฐ ต่อปี
  • คนอเมริกันมากกว่า 4 ล้านคน (จากประชากรทั้งหมด 309 ล้านคน) ท้องผูกบ่อย ทำให้ไปหาแพทย์ 2.5 ครั้งต่อปี
  • ในสหรัฐ มีการซื้อยาระบายเป็นมูลค่า 725 ล้านเหรียญสหรัฐ ต่อปี

ข้อมูลอ้างอิง

https://th.wikipedia.org/wiki/อาการท้องผูก

https://www.doctor.or.th/doctorme/middle/12596