ชื่อวิทยาศาสตร์ : Acacia farnesiana (L.) Willd.
ชื่อวงศ์ : Leguminosae-Mimosoideae
ชื่อพ้อง : Acacia farnesia (L.) Willd., Mimosa farnesiana L. (basionym)
ชื่อสามัญ : Sponge Tree, Cassie Flower
ชื่ออื่น กระถิน, กระถินเทศ (กรุงเทพ), กระถินหอม, คำใต้, ดอกคำใต้ (ภาคเหนือ), มอนคำ (แม่ฮ่องสอน), เกากรึนอง (กาญจนบุรี), ถิน (แถบคาบสมุทร), บุหงาเซียม (แหลมมาลายู), บุหงา (อินโดนีเซีย), บุหงาละสะมะนา (ปัตตานี) บุหงาอินโดนีเซีย(กรุงเทพฯ)
หมายเหตุ เคยใช้ชื่อ Acacia farnesia (L.) Willd. มาจนถึงปี ค.ศ. 2005 และเปลี่ยนมาอยู่เป็นสกุล Vachellia พร้อมกับชนิดอื่นๆ ใน subgenus Acacia แต่อย่างไรก็ตามอาจมีการเปลี่ยนกลับไปอยู่ในสกุล Acacia อีก
ลักษณะ :
เป็นไม้พุ่มกึ่งไม้ยืนต้นขนาดเล็ก สูง 3-5 เมตร มีหนามแหลมคมที่โคนก้านใบ
ใบประกอบแบบขนนกสองชั้น เรียงสลับ ช่อย่อยมีใบย่อย 10-21 คู่ รูปขอบขนานขนาดเล็ก ปลายแหลม โคนตัดตรง
ดอกสีเหลือง กลิ่นหอมตลอดวัน ออกเป็นช่อตามซอกใบเป็นกระจุกประมาณ 5 ช่อ ช่อดอกเป็นรูปกลมคล้ายดอกกระถิน มีดอกย่อยจำนวนมาก โคนกลีบดอกเชื่อมกันเป็นหลอด ปลายแยกเป็น 5 แฉก เกสรเพศผู้มีจำนวนมาก
ผลเป็นฝักโค้ง กว้าง 1-2 ซม. ยาว 4-7.5 ซม. เมล็ดรูปรี กว้าง 0.5 ซม. ยาว 0.7-0.8 ซม.
ขยายพันธุ์ด้วยเมล็ด เจริญเติบโตได้ดีในเขตร้อนทั่วโลก และมีดอกตลอดปี เดิมมาจากต่างประเทศ แต่ปลูกกันทั่วไปตามบ้านและวัด เนื่องจากใช้เป็นยาบำรุงหัวใจ
สรรพคุณทางยา
ราก รสเฝื่อน แก้พิษสัตว์กัดต่อย เป็นยาอายุวัฒนะ ใช้แก้โรคไขข้ออักเสบ ทำให้อาเจียน ใช้พอกแก้บวม แก้ฝีหนอง
วิธีใช้คือ ใช้ต้มกินน้ำ
ใช้ภายนอกใช้ต้มแล้วกรองเอาน้ำ ใช้ล้างแผลหรือใช้ตำให้ละเอียดแล้วเอาพอกแผล ปริมาณที่ใช้ทำให้แห้ง ประมาณ 15-24 กรัม
ต้มรวมกับขิงใช้อมบ้วนปากแก้เหงือกอักเสบและมีเลือดออก
เปลือก เป็นยาฝาดสมาน แก้ไอ และริดสีดวงทวาร แก้ท้องเสีย สมานแผลห้ามเลือด
ดอก ใช้ทำน้ำหอม ใช้เป็นยาแก้เกร็งและเป็นยาฆ่าแมลง ชงน้ำดื่มแก้อาหารไม่ย่อย ดองเหล้ากินแก้ปวดท้อง
ใบใช้เป็นยาพอกแผล
ยาง ใช้ผสมกับยาผงปั้นเป็นเม็ดผสมกับยาอื่นแก้เยื่ออ่อนชุ่มชื้น แก้ไอ สมานแผล
ยางของไม้นี้เรียกว่า กัมอะเคเซีย มีคุณภาพดีนำมาใช้ทางด้านเภสัชกรรมเป็นสารแขวนลอย ใช้ทำกาว
ฝัก ต้มล้างแผล แก้บิด
ตำรำยา
1. เมื่อมีอาการปวดตามข้อ ให้ใช้รากสดของมัน ประมาณ 60 กรัม ใช้ตุ๋นกับเป็ดหรือไก่หรือเต้าหู้ ให้เอาอย่างใดอย่างหนึ่งกิน
2. เมื่อเป็นฝีหนองหลายตัว ให้ใช้รากสดประมาณ 60 กรัม ถ้ามีหนองมากให้ตุ๋นกับเต้าหู้กิน ถ้ามีหนองน้อยให้ตุ๋นกับไก่หรือเป็ดกิน
3. เมื่อเป็นโรคเลือดออกตามไรฟัน ให้ใช้เปลือกต้นของมันประมาณ 1 ส่วน ต่อ น้ำ 20 ส่วน แล้ผสมกับขิงสดอีก 1 แง่ง ต้มให้เดือด แล้วกรองเอาน้ำใช้บ้วนปากทุกเช้าเย็นเป็นประจำ
4. เมื่อเป็นวัณโรคมีร่างกายอ่อนแอ ให้ใช้รากที่แห้งแล้วประมาณ 15-30 กรัม ต้มเอาน้ำมาตุ๋นกับเป็ดหรือไก่หรือเต้าหู้ให้เอาอย่างใดอย่างหนึ่งกินวันละครั้ง
ประโยชน์ :
ในฝรั่งเศสปลูกเพื่อใช้ในอุตสาหกรรมทำน้ำหอม
ฝักนำมาใช้เป็นสีย้อมแบบการใช้น้ำฝาดและทำหมึก
น้ำมันดอกกระถินเทศใช้แต่งกลิ่นอาหาร เครื่องดื่ม ขนมหวาน และลูกกวาด แต่ต้องใช้ในปริมาณต่ำ
ที่มา
http://clgc.rdi.ku.ac.th/index.php/rs/fragrant/258-acacia
http://www.rspg.or.th/plants_data/plantdat/mimosoid/afarne_1.htm
