ชื่อวิทยาศาสตร์ : Spilanthes acmella L. Murr.
ชื่อวงศ์ : Asteraceae (Compositae)
ชื่อสามัญ : Tooth – ache Plant, Subang nenek
ชื่ออื่น : ผักคราดหัวแหวน ผักตุ้มหู ผักเผ็ด อึ้งฮวยเกี้ย (จีน)
ลักษณะ :
ต้น เป็นพืชล้มลุกลำต้นสูง 20 – 30 ซม. หรือทอดไปตามดินเล็กน้อยแต่ปลายชูขึ้น ลำต้นกลมอวบน้ำมีสีเขียวม่วงแดงปนเข้ม ลำต้นอ่อนมีขนปกคลุมเล็กน้อย สามารถออกรากตามข้อของต้น
ใบ ใบเดี่ยวออกตรงข้ามกันรูปสามเหลี่ยมขอบใบหยัก ก้านใบยาว ผิวใบสากมีขนใบกว้าง 3 – 4 ซม. ยาว 3 – 6 ซม.
ดอก ดอกออกตามซอกใบและปลายกิ่ง เป็นช่อกระจุกสีเหลืองลักษณะกลม ปลายแหลมคล้ายหัวแหวน ก้านดอกยาว ดอกย่อยมี 2 วง วงนอกเป็นตัวเมีย วงในเป็นดอกสมบูรณ์เพศ
ผล ผลแห้งเป็นรูปไข่
สรรพคุณ
ทั้งต้น รสเอียนเบื่อเล็กน้อย แก้พิษตานซาง แก้ผอมเหลือง แก้เด็กตัวร้อน แก้ปอดบวม แก้ทอลซิลอักเสบ เป็นยาชาเฉพาะที่ มีฤทธิ์ฆ่าตัวอ่อนยุง ใช้เบื่อปลา
ชงดื่มเป็นยาขับปัสสาวะ แก้หอบไอ ระงับหอบ แก้หลอดลมอักเสบเรื้อรัง แก้ปอดบวม แก้ไอกรน ไขข้ออักเสบ
ตำพอก แก้พิษปวดบวม แก้งูและสุนัขกัด
ต้มดื่ม แก้ปวดท้องหลังคลอด แก้ชอกช้ำภายในทรวงอก เจ็บปวดสีข้าง
ตำผสมสุรา ชุบสำลีอม แก้ฝีในคอ แก้คออักเสบ แก้ต่อมทอนซิลอักเสบ แก้คันคอ
ผสมขมิ้นอ้อยและเกลือสะตุ กวาดคอเด็กแก้ตัวร้อน แก้ตับอักเสบ แก้ดีซ่าน
ดอก รสเผ็ด ชาลิ้น เป็นยาขับน้ำลาย แก้โรคในคอ รักษาแผลในปากคอ แก้ปวดฟัน(ใช้ดอกตำกับเกลืออมหรือกัดไว้บริเวณที่ปวด หรือใช้ดอกตำผสมกับเหล้าโรงเล็กน้อย ชุบสำลีอุดรูฟันที่ปวด) รำมะนาด แก้โรคลิ้นเป็นอัมพาต แก้โรคติดอ่างในเด็ก แก้ปวดศีรษะ
ใบ รสหวาน ขม เอียน เบื่อเล็กน้อย ชาลิ้น ใช้เคี้ยวเป็นยาแก้วปวดฟัน ยาชา แก้พิษตามทวาร แก้ริดสีดวง แก้ผอมเหลือง แก้เด็กตัวร้อน แก้ปวดหัว แก้โลหิตเป็นพิษ รักษาแผล ยาผายลมเด็กแก้ท้องอืดเฟ้อ แก้สำรอกของเด็ก แก้อัมพาต ยาถ่ายสำหรับเด็ก แก้พุพอง แก้ตกเลือด แก้มึน แก้ตาฟาง แก้ฝีดาษ
ต้นสด ตำผสมเหล้าหรือน้ำส้มสายชู อมแก้ฝีในคอ ต่อมน้ำลายอักเสบ แก้ไข้ แก้ปวดฟัน รสเผ็ดร้อน ช่วยเจริญอาหาร ช่วยขับลม ช่วยย่อยอาหารได้
ราก รสเอียน เบื่อเล็กน้อย
ต้มดื่ม เป็นยาถ่าย ใช้เป็นยาอมบ้วนปาก แก้อาการอักเสบในช่องปาก แก้อาการอักเสบ และเจ็บคอ เป็นยาระบาย ขับปัสสาวะ แก้ปวศีรษะ แก้คัน
เคี้ยวแก้ปวดฟัน
ผล ปรุงเป็นยาแก้ร้อนใน เมล็ด เคี้ยวแก้ปากแห้ง เป็นยาขับน้ำลายในประเทศจีน ใช้ สกัดเป็นยาชา
วิธีใช้
ใช้ทั้งต้นแห้งบดให้เป็นผง รักษาหลอดลมอักเสบเรื้อรัง โดยใช้ยา 10 กรัม ผสมนํ้าเชื่อม 30 มิลลิลิตร รับประทานวันละ 2 ครั้ง เช้าเย็นหลังอาหาร เป็นเวลา 10 วัน อาการจะดีขึ้นเรื่อยๆ
ทั้งต้นสดต้มกับนํ้าใช้รวมกับใบมะขาม ใบหนาด ใช้อาบหลังฟื้นไข้ ต้นสดตำพอก หรือเอาน้ำทาถู ใช้ต้นสด 1 ต้น ตำให้ละเอียด เติมเกลือ 10 เม็ด คั้นน้ำ ใช้สำลีพันไม้ชุบน้ำยาจิ้มลงในซอกฟัน ทำให้หายปวดฟันได้
ราก
– เป็นยาถ่าย ใช้รากสดหนัก 15-30 กรัม ถ้าแห้งใช้ 4-8 กรัม ต้มกับนํ้า 1 ถ้วยแก้ว ดื่มแต่นํ้า
– ใช้ต้มกับนํ้า ใช้นํ้าอมบ้วนปาก จะช่วยลดอาการอักเสบในช่อง ปากและแก้อาการเจ็บคอ
อ้างอิง
ตำราแพทย์แผนโบราณทั่วไป สาขาเภสัชกรรม ,กองประกอบโรคศิลปะ,สำนักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข
http://www.phargarden.com/main.php?action=viewpage&pid=76
http://goo.gl/JZkGju
http://www.rspg.or.th/plants_data/herbs/herbs_18_4.htm
